ادله اثبات دعوا چیست؟

کسی که به دادگاه مراجعه می کند، یا ادعا می کند حقی از او ضایع شده یا ضرری به او وارد شده است. احتمالا هم درست می گوید ولی تا وقتی که نتواند ادعایش را برای محکمه ثابت کند با کسی که حقی ندارد برای قانون فرقی ندارد.

در قوانین ما مثل بسیاری از کشورهای دیگر مبحثی به نام ادله اثبات دعوا وجود دارد .  ادله اثبات دعوا، یعنی دلایلی که از نظر قانون گذار برای ثابت کردن ادعا در دادگاه قابل قبول است. حتما در فیلمها و داستانها شنیده اید که از دلایل محکمه پسند صحبت می کنند. ادله اثبات همان دلایل محکمه پسند است.

در قانون مدنی دلایل اثبات دعوا در ماده ۱۲۵۸ اینطور لیست شده است:

اقرار

اسناد کتبی

شهادت

امارات

قسم

در ماده ۱۶۰ قانون مجازات اسلامی هم ادله اثبات جرم عبارت از اقرار، شهادت،قسامه سوگند و علم قاضی است.

در نگاه اول به نظر میرسد قانون گذار از بسیاری از ابزارهایی که می توان  با کمک آنها نکته ای را اثبات کرد غفلت کرده ولی در واقع در ماده ۱۶۲ برای تکمیل دلایل اثبات تاکید کرده که هرگاه ادله ای که موضوعیت دارد به عنوان اماره قضایی موجب علم قاضی شود می تواند مورد استناد قرار بگیرد. پس در نهایت این قاضی است که باید مجاب شود که جرمی صورت گرفته و متهم مرتکب آن شده است.

در قانون مدنی هم در ماده ۱۳۲۱ در تعریف امارات آمده است که : اماره عبارت از اوضاع و احوالی است که به حکم قانون یا در نظر قاضی دلیل بر امری شناخته میشود.

پس تا اینجا مشخص شد که لازم نبوده تا تک تک چیزهایی که می تواند موجب اثبات ادعای شما شود در قانون ذکر شده باشد مخصوصا اینکه تکنولوژی روزانه پیشرفت می کند و ابزارهای نوینی برای ثبت و ضبط و تشخیص موارد ابداع میشود.

بنابراین صدای ضبط شده ، تشخیص پزشک، اسکرین شات و عکس، متن ایمیل و خلاصه هر چیزی که نشانه ای بر راستی و درستی ادعای شاکی یا خواهان باشد می تواند در دادگاه مورد استناد قرار بگیرد به شرطی که قاضی را قانع کند که این مدارک اصالت دارند و در جهت اثبات ادعا مفید هستند.

در ادامه برخی نکات مربوط به ادله مطرح شده در قانون را توضیح میدهیم با این تذکر که اثبات دعوا امری کاملا تخصصی است که به علم و تجربه نیاز دارد. لطفا با خواندن این متن یا شبیه آن ریسک نکنید و این کار را به کاردان بسپارید.

اقرار

اقرار اعلام حقی به ضرر خود و نفع دیگری است که می تواند کتبی یا شفاهی باشد، در دادگاه باشد یا خارج از دادگاه. حتی میتواند با عمل و اشاره صورت بگیرد. اصولا انکار بعد ازاقرار مسموع نیست مگر آنکه عذر قابل قبولی برای انکار اقرار وجود داشته باشد. مخصوصا در دعاوی مالی سخن گفتن از برخی مسایل می تواند حکم اقرار داشته باشد و به ضرر مدعی و خواهان تمام شود به همین دلیل وکلا بیان برخی مطالب در دادگاه را برای موکلانشان ممنوع می کنند.

اقرار کتبی معمولا در متن تعهدنامه ها و اظهارنامه ها اتفاق می افتد، به خصوص در تنظیم اظهارنامه که بسیار مهم است. چون ممکن است شما به صورت کتبی دلیلی علیه خود به طرف دعوا بدهید. حتما در فیلمها دیده اید که به متهم می گویند هر حرفی بزنی علیه خودت استفاده می شود . در ایران هم توصیه ما به شما این است کم صحبت کنید و حتما برای بیان مسایل با وکیلتان مشورت کنید.

اقرار در دعاوی کیفری هم آثار و نتایج ویژه ای دارد. قانون گذار برای دفاع از حریم حق و عدالت در ماده ۱۶۹ قانون مجازات اقرار تحت شکنجه یا اجبار یا اکراه یا اذیت روحی و جسمی را فاقد ارزش دانسته و دادگاه را مکلف به تحقیق دوباره از متهم کرده است. حتی در جرایمی که مجازات قتل در پی دارد در هر مرحله ای که انکار صورت بگیرد  مجازات متوقف میشود حتی اگر مجازات در حال اجرا باشد.

اسناد

سند عبارت از نوشته ای است که قابل استناد باشد و دونوع رسمی و عادی دارد.

سند رسمی در اداره ثبت اسناد و املاک یا دفاتر اسناد رسمی یا در نزد سایر مامورین رسمی بر طبق مقررات تنظیم شده است . سند عادی هر سندی است که رسمی نباشد، از اوراق و پیامک و داده و دیتا  گرفته تا قولنامه و صلحنامه و اجاره نامه ای که بین طرفین معامله نوشته شده است. چک هم یک سند عادی لازم الاجرا است. دفتر تجار و بازرگانان هم سند عادی است.

نکته ای که درباره اسناد عادی مهم است این است که امضا، اثر انگشت، حاشیه نویسی و خط خوردگی و خلاصه تمام موارد مندرج در آن می تواند قابلیت استناد داشته باشد. البته به شرطی که صحت و اصالت آنها تایید شده باشد.

کپی اسناد

اصولا کپی  اسناد برای اثبات دعوا مفید نیست و دادگاه اسناد اصلی را مبنای رای قرار میدهد مگر اینکه طرف مقابل یعنی خوانده  بپدیرد  که کپی که در دست شماست صحیح است و اصل مدرک وجود داشته است . در حالت دیگری کپی یا رونوشت می تواند قابل اتکا باشد که یا از سوی دفاتر اسناد رسمی برابر اصل شده باشد و یا به نحوی احراز شود که اصل اسناد موجود بوده است. ولی به طور کلی کپی سندیت ندارد و در دادگاه مفید نیست.

شهادت و شهود

هم در دعاوی کیفری و هم در دعاوی حقوقی شهادت شهود  یکی از ادله بسیار محکم و مهم است. به همین دلیل شرایطی خاصی برای شهود در قانون منظور شده است تا شهادت هرکسی پذیرفته نشود، مخصوصا در امور کیفری که اعتبار شهادت بسیار سختگیرانه بررسی میشود. اگرچه در قانون به تبعیت از نظر فقها جنسیت شاهد محدود شده است و در برخی موارد تصریح شده که شهادت مردان مورد قبول است ولی در عمل و رویه دادگاهها شهادت هرکسی اعم از زن و مرد که باعث علم قاضی شود و وجدان قاضی را اقناع کند پذیرفته است و فرقی میان زن و مرد نیست.

قسم (سوگند)

در ابتدا خوب است بدانید که قسامه با قسم متفاوت است و همانطور که گفتیم قسامه مختص امور کیفری است و شرایط بسیار ویژه ای دارد که در این مقاله مجالی برای تبیین آن نیست. آنچه در اینجا توضیح خواهیم داد سوگند است که در اثبات برخی مسایل وقتی هیچ دلیل و مدرکی نباشد راهگشا و قاطع دعوی است. یعنی با ادای سوگند دعوا پایان می پذیرد و دیگر اظهاری مخالف با قسم پذیرفته نمیشود. در امور کیفری در حدود و تعزیرات سوگند پذیرفته نمیشود. ولی اگر اثبات شود که سوگند دروغ بوده به آن ترتیب اثر داده نمی شود و حتی برای کسی که قسم دروغ خورده مجازات پیش بینی شده است. به هرحال از نظر اخلاقی و شرعی نیز سوگند دروغ تبعات خوشایندی ندارد

علم قاضی

همانطور که گفتیم در نهایت تشخیص قاضی و اقناع وجدانی او برای صدور رای نیاز است. در قانون مجازات اسلامی نظریه کارشناسی، تحقیقات محلی، اظهارات مطلعین و گزارشهای متخصصین و همه قرینه هایی که ادعای مطرح شده ر اثبات کند می تواند مستند رای قاضی باشد. منظور از علم قاضی حس ششم یا علم غیب او نیست بلکه مواردی است که به قاضی کمک می کند تا یقین کند که نتیجه پرونده روشن شده و امکان صدور رای وجود دارد.

بنابراین هر چیزی و هرکسی که می تواند به پیشبرد دعوای شما در دادگاه کمک کند را با وکیلتان مطرح کنید تا با صلاحدید او در دادگاه مورد استناد قرار بگیرد. بسیاری از این موارد را حتی باید برای آغاز طرح بحث در دادگاه ضمیمه دادخواستتان کنید.

البته پیشنهاد حامی به شما این است که در تنظیم قراردادها و معاملات خود دقت نظر داشته باشید و حتما از مشاوره تخصصی بهره بگیرید. پیشگیری همیشه بهتر از درمان است. در موارد حقوقی هم بهتر است از بروز مشکل جلوگیری کرد تا بخواهید بعدا در دادگاه به حقوقتان برسید.