حقوق زن در ازدواج موقت

حقوق زن در ازدواج موقت

همه می دانند که در قانون ایران که مبتنی بر فقه جعفری است دو نوع ازدواج در قانون پذیرفته شده است. ازدواج دایم که مرد، زنی را برای همه عمر به عقد خود درمی آورد و ازدواج موقت که مدت زمان عقد محدود است؛ مثلا به چند ساعت، چند روز، چند ماه یا چند سال. در میان فرق اسلامی ازدواج موقت یا همان متعه در مذهب شیعه مستندا به آیات قرآنی و سنت نبوی امری پذیرفته شده است، چیزی که در فقه اهل جماعت(سنت) دیده نمی شود و ظاهرا بر اساس سخن عمر بن خطاب ـ خلیفه دوم ـ مسنوخ گردیده است.

هر دوی این‌ها عقودی است قانونی که آثار شرعی و قانونی خود را دارد. طبیعتا همان شرایط ازدواج دایم برای وقوع عقد نکاح منقطع نیز باید موجود باشد. یعنی اهلیت، قصد و رضا از سوی طرفین امری ضروری است. نکته دیگر آنکه زن بایستی از موانع نکاح خالی باشد. هرچند در مباحث فقهی نظرات متفاوتی نیز ابراز شده است اما آنچه در این مقاله مد نظر ماست قانون جاری کشور است.

موانع نکاح:

متاهل نباشد، در عده طلاق یا فوت نباشد، خواهر همسر مرد نباشد و… دیگر نکته آنکه مطابق قانون در عقد موقت دختر باکره نیز اذن پدر ضروری است.

با لحاظ این نکات باید دانست که این ازدواج هم قانونی و رابطه زناشویی ناشی از آن مشروع بوده ولذا فرزند حاصل از آن نیز مشروع و حلال زاده است. اما این دو تفاوت‌هایی نیز با هم دارند که در ادامه به آنها اشاره ای خواهیم داشت:

تفاوت های ازدواج دایم و ازدواج موقت

مدت دار بودن متعه(ازدواج موقت)

مطابق ماده 1076 قانون مدت نکاح منقطع باید کاملا معین باشد. این تا جایی است که عدم تعیین مدت در این عقد را سبب بطلان عقد دانسته اند. البته در عمل به کشف نیت طرفین می پردازند و اگر مدت تعیین نشده باشد عقد جاری شده را به منزله عقد دایم میگیرند و آن را عقد دایم محسوب میکنند، به شرط آنکه قصد و نیت طرفین مبهم باشد و اگر از ابتدا نیت نکاح منقطع داشته باشند و مدت تعیین نکرده باشند حکم همان بطلان است. دلیل این هم آن است که اصل بر دایمی بودن عقد نکاح است و منقطع بودن امری است استثنایی.

تعیین مهریه

تعیین مهریه از ارکان ازدواج موقت است و عدم ذکر آن به بطلان عقد می انجامد. این در حالی است که در ازدواج دائم هرچند مهریه عنصری اساسی است اما عدم ذکر آن به بطلان عقد منتج نمی شود و زن حسب مورد مستحق دریافت مهرالمثل یا مهرالمتعه خواهد بود. بنابراین شرط است که در هنگام عقد موقت حتما بر میزان مهر ولو مبلغی ناچیز توافق صورت گرفته باشد.

ارث نبردن زن در زمان ازدواج موقت

در عقد موقت زن ارث نمی برد. می دانیم که مطابق قانون و شرع زن از همسر خویش ارث میبرد.(در صورت فوت شوهر بسته به مورد یک چهارم یا یک هشتم). اما در عقد نکاح موقت زن تحت هیچ شرایطی از مرد ارث نخواهد برد و کسی نمیتواند بر سر چنین چیزی شرط کند یا توافق کنند. مرد میتواند از اموال خود به سود همسر موقت   خود وصیت کند یا در زمان حیات مالی به او ببخشد اما اشتراط ارث ارزش و اعتباری قانونی نخواهد داشت.برای آشنایی بیشتر با وراث و سهم آنها به مقاله چه کسی ارث میبرد مراجعه کنید.

حق نفقه برای زن در زمان عقد موقت

تفاوت مهم دیگر فقدان حق نفقه برای زن است. بارها توضیح داده ایم که در ازدواج(دایم) زن حق نفقه دارد و مرد باید نفقه او را بپردازد. این را نیز می دانیم که نفقه عبارت از نیازهای متعارف مادی زن است از قبیل خوراک، پوشاک، مسکن،درمان و… که این بایستی متناسب با وضعیت زن تعیین گردد. اما همه اینها در عقد ازدواج دایم شرط است و در ازدواج موقت مرد چنین تکلیفی ندارد مگر آنکه این امر در عقد شرط شود یا عقد بر اساس آن جاری شده باشد. مثلا ممکن است زنی به شرطی وقوع عقد موقت را بپذیرد که مرد از لحاظ مالی او را تامین کند.

حق عدم تمکین در زمان عقد موقت

تفاوت دیگری که در اینجا مهم است آزادی زن در عقد موقت است. به این معنا که در ازدواج دایم زن مکلف به تمکین است، چه تمکین خاص که همان رابطه زناشویی است و چه تمکین عام که تبعیت از فرامین مرد است. خواه زندگی در مسکن تعیینی از سوی مرد و خواه کسب اجازه در برخی امور که به تفصیل در فقه آمده است. اما در ازدواج موقت زن مکلف به هیچ کدام از آنها نیست. بر همین اساس بیان شد که در این عقد زن حق نفقه هم ندارد. یعنی او مکلف نیست که از مرد تمکین کند و می تواند بدون اذن او دست به انجام کارهایی بزند. از این جهت نکاح منقطع آزادی بیشتری به زن میدهد و شاید باب میل بسیاری از اهالی دنیای مدرن نیز باشد. البته باید گفت هرچند در عمل در روزگار معاصر مردها تعهد می دهند که بدون اذن همسر خود با زن دیگری ازدواج نکنند اما همان طوری که گفته شد در عالم نظر چنین حکمی وجود دارد.

انحلال عقد در زمان ازدواج موقت

تفاوتی دیگری که باید بدان اشاره کرد انحلال عقد در این دو ازدواج است. میدانیم که در ازدواج دایم برای جدایی باید صیغه طلاق جاری گردد که خود شرایطی دارد. اما در ازدواج موقت به محض اتمام مدت عقد خودبخود جدایی حاصل میشود یا اینکه باید از سوی مرد بذل مدت صورت بگیرد. یعنی مرد میگوید “باقی مدت این عقد را بخشیدم” و به این صورت زن آزاد است که این عقد را رها کند و دیگر تعهدی به مرد نخواهد داشت.

در طلاق نکاح دائم مدت زمان عده حسب مورد سه طُهر یا 3ماه است.(طهر یعنی پاکی از عادت ماهیانه) اما در نکاح منقطع این مدت دو طهر یا 45 روز است. در توضیح عده به صورت مختصر و ساده آنکه بعد از جدایی یا فوت شوهر، زن(با شرایط خاص) برای مدتی نباید ازدواج کند.

ثبت در دفاتر رسمی

از نظر قانونی تفاوت دیگری میان ازدواج دایم و ازدواج موقت وجود دارد. ازدواج دایم بایستی تحت هر شرایطی در دفاتر رسمی ثبت شود و عدم ثبت آن جرم بوده و مجازات دارد. اما در ازدواج موقت چنین بایدی وجود ندارد مگر در شرایطی خاص؛ یعنی باردار شدن زن، توافق طرفین و شرط شدن آن در ضمن عقد. در غیر از این موارد الزامی برای ثبت ازدواج موقت در قانون وجود ندارد.

البته از نظر شرعی تفاوت‌های دیگری نیز بین این دو برشمارده اند برای مثال مسلمان بودن یکی از شروط ازدواج دایم است که در میان مشهور فقها امری است پذیرفته شده. این نکته ای است که در ازدواج موقت شرط نیست و مرد مسلمان می تواند با زن غیرمسلمان ازدواج کند.

سخن آخر

در پایان باید اشاره کنیم که از منظر جامعه شناختی بر سر بودن ازدواج موقت در جامعه بحث بسیار است و برخی به طور کل آن را امری ناشایست می دانند و این نهاد را با نوعی روسپیگری قانونی مقایسه میکنند. از سوی دیگر افراد مذهبی بسیاری باور دارند که خواه به این عقد پایبند باشیم و خواه نباشیم روابط خارج از ازدواج در جامعه شکل میگیرد و به هرحال موجود است. پس بهتر است که با جاری شدن این عقد در جامعه از زنا پرهیز کنیم. البته در مقابل این سخن آخر برخی به مسایل دیگری همچون عقود معاطاتی متوسل شده اند و روابط خارج از ازدواج را الزاما مصداق زنا نمی دانند. اما هرچه هست این امر بحثی است خارج از موضوع این نوشتار.دراین ازدواج آزادی مرد نیز بیشتر خواهد بود. برای مثال از منظر فقهی در ازدواج دایم مرد حق داشتن 4 زن دارد حال آنکه در ازدواج موقت این عدد محدود نیست.