قتل یکی از تراژیک ترین اتفاقات جوامع بشری است. از آنجایی که این اتفاق علاوه بر درگیرکردن خانواده قاتل و مقتول موجب حساسیت و جریحه دار کردن احساسات عمومی نیز میشود برای دستگاه قضایی دارای اهمیت بسیاری است. در این مقاله انواع قتل را توضیح میدهیم و نکات مهم پرونده های قتل را گوشزد می کنیم.
انواع قتل
معمولا بالاترین مجازاتها برای جرم قتل درنظر گرفته میشود. از نظر اخلاقی نیز در همه ادیان و مکاتب قتل یکی از بزرگترین و نابخشودنی ترین گناهان توصیف شده که اثراتش فراتر از دو نفر قاتل و قربانی است. در قانون مجازات اسلامی مصوب 1392 قتل به سه شاخه تقسیم شده است و هرکدام به تفصیل توضیح داده شده است که در واقع یکی ازفصول قانون به این مبحث اختصاص داده شده است. پرونده های قتل، زوایای پنهان و تخصصی بسیار دارد و از آنجایی که مجازات سنگینی دارد در قضاوت ورسیدگی آن دقت بیشتری صورت میگیرد. به همین دلیل مدت زمان زیادی هم طول میکشد تا پرونده وارد مرحله صدور رای و قطعیت رای شود و تازه پس از آن مرحله اجراست.
خوب است بدانید در همه موارد قتل، شاکی و متهم باید وکیل داشته باشند در واقع این موضوع یکی از معدود موضوعاتی است که قانون گذار حضور وکیل را در تمام مراحل الزامی دانسته است. برای مشاوره یا اخذ وکیل از حامی آموزه ازاینجا وارد شوید. درمقاله چطور تشخیص دهیم دعوایمان حقوقی است یا کیفری گفتیم که پرونده های مربوط به جنایت و جرم، کیفری محسوب میشوند و به شکواییه نیاز دارند پس همه انواع قتل نیز به شکواییه نیاز دارند و در دادسرا تحقیقات مقدماتی شان شروع میشود.
قتل عمد
درماده 290 قانون مجازات آمده که :
الف- هرگاه مرتکب با انجام کاری قصد ایراد جنایت بر فرد یا افرادی معین یا فرد یا افرادی غیرمعین از یک جمع را داشته باشد و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن واقع شود، خواه کار ارتکابی نوعاً موجب وقوع آن جنایت یا نظیر آن بشود، خواه نشود.
ب- هرگاه مرتکب، عمداً کاری انجام دهد که نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، می گردد، هرچند قصد ارتکاب آن جنایت و نظیر آن را نداشته باشد ولی آگاه و متوجه بوده که آن کار نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود.
پ- هرگاه مرتکب قصد ارتکاب جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته و کاری را هم که انجام داده است، نسبت به افراد متعارف نوعاً موجب جنایت واقع شده یا نظیر آن، نمی شود لکن درخصوص مجنیٌ علیه، به علت بیماری، ضعف، پیری یا هر وضعیت دیگر و یا به علت وضعیت خاص مکانی یا زمانی نوعاً موجب آن جنایت یا نظیر آن می شود مشروط بر آنکه مرتکب به وضعیت نامتعارف مجنیٌ علیه یا وضعیت خاص مکانی یا زمانی آگاه و متوجه باشد.
ت- هرگاه مرتکب قصد ایراد جنایت واقع شده یا نظیر آن را داشته باشد، بدون آنکه فرد یا جمع معینی مقصود وی باشد، و در عمل نیز جنایت مقصود یا نظیر آن، واقع شود، مانند اینکه در اماکن عمومی بمب گذاری کند.
همانطور که پیداست عمدی بودن و قصد فعل رکن مهم در قتل عمد است و اگر کسی عمدی کاری انجام دهد که معمولا باعث قتل نفس می شود بدون اینکه قصد جنایت داشته باشد هم عمل عمدی محسوب میشود.
طبق این ماده حتی اگر عمل فرد متهم نهایتاباعث فوت فرد یا عده ای از افراد نشود، اما وی با قصد کشتار دست به آن عمل زده باشد، وی متهم به اقدام به قتل عمد می شود.نکات این ماده البته بسیار بیشتر از این حرفهاست. تشخیص آگاهی یا عدم آگاهی فرد، همینطور تشخیص فعلی که نوعا کشنده باشد یا نباشد از ظریفترین نکاتی است که کاراگاهان زبده پلیس و وکلای با تجربه و قضات توانا مدتها وقت صرف بررسی آنها می کنند.
مجازات قتل عمد همانطور که بهتر می دانید قصاص است. البته صدور حکم قصاص به شرایط دیگری جز عمدی بودن قتل نیز بستگی دارد که در مقاله ای جداگانه به آن خواهید پرداخت.
قتل شبه عمد
ماده 291 قانون مجازات اسلامی جنایت شبه عمد را بدین صورت تعریف کرده:
الف- هرگاه مرتکب نسبت به مجنیٌ علیه قصد رفتاری را داشته لکن قصد جنایت واقع شده یا نظیر آن را نداشته باشد و از مواردی که مشمول تعریف جنایات عمدی می گردد، نباشد.
ب- هرگاه مرتکب، جهل به موضوع داشته باشد مانند آنکه جنایتی را با اعتقاد به اینکه موضوع رفتار وی شیء یا حیوان و یا افراد مهدور الدم است به مجنیٌ علیه وارد کند، سپس خلاف آن معلوم گردد.
پ- هرگاه جنایت به سبب تقصیر مرتکب واقع شود، مشروط بر اینکه جنایت واقع شده مشمول تعریف جنایت عمدی نباشد.
باز هم در این مورد قصد و نیت مرتکب اهمیت دارد. اینکه گرچه نتیجه عمل انجام شده موجب جنایت بر قربانی شده باشد ولی این کار عمدی نبوده باشد.
مجازات قتل شبه عمد دیه و البته در برخی موارد زندان هم است. درباره دیه می توانید به مقاله نکات کاربردی دیه رجوع کنید.
قتل خطای محض
جنایت در موارد زیر خطای محض محسوب می شود:
الف- در حال خواب و بیهوشی و مانند آنها واقع شود.
ب- به وسیله صغیر و مجنون ارتکاب یابد.
پ- جنایتی که در آن مرتکب نه قصد جنایت بر مجنیٌ علیه را داشته باشد و نه قصد ایراد فعل واقع شده بر او را، مانند آنکه تیری به قصد شکار رها کند و به فردی برخورد نماید.
در این موارد، هدف قاتل اصلا مقتول نبوده است در واقع او هیچ انگیزه و قصدی برای هیچ اقدامی علیه مقتول را نداشته است و مقتول به صورت اتفاقی در مسیر مرگ توسط قاتل قرار گرفته است. مثلا فردی که در خواب راه میرود و یا در حالت هیپنوتیزم اقدامی علیه فردی انجام دهد که منجر به مرگ او شود چنان بی اراده محسوب می شود که حتی عنوان شبه عمد نیز نمی توان بر اقدام او گذاشت. در این موارد فقط دیه متوفی از مرتکب گرفته می شود.
دقت کنید اگر قاتل خود را عمدا دچار حالتی کند که بی اراده شود درحالیکه می داند ممکن است دست به کار خطرناکی بزند قتل عمدی می شود.
نحوه رسیدگی به شکایت برای اتهام قتل
قتل نیزبا ارسال شکواییه توسط شاکی که در واقع اولیای دم مقتول هستند شروع میشود. تحقیقات مقدماتی پرونده های قتل در دادسرای مخصوص دادگاه کیفری یک استان انجام می شود و اصولا بعد از صدور حکم از سوی این دادگاه قابل فرجام خواهی در دیوان عالی کشور است ودر صورت قطعیت حکم وارد مرحله اجرا می شود.
و همانطور که گفتیم شاکی و متهم هر دو باید برای دفاع از خود در دادگاه و دادسرا وکیل داشته باشند. در این پرونده ها تا سه نفر وکیل نیز می تواند در یک پرونده وجود داشته باشد . اگر متهم به هر دلیلی وکیل نگیرد دادگاه برایش وکیل تسخیری انتخاب می کند.
