جهیزیه از نظر حقوقی چیست؟ 

ظاهرا در قوانین ما تعریف جامع و مانعی از جهیزیه وجود ندارد و بسیاری این را از اشکالات قانون جاری کشور دانسته اند. این سخن اشتباه نیست اما به نظر میرسد دیدگاه همه جانبه ای نیز نباشد. چرا که به نظر می رسد  قانون در ماده 1107 ق.م. با آوردن عبارت «اثاث منزل» به جهیزیه نظر داشته است و ظاهرا کمتر حقوقدانی به این نکته متفطن بوده است. بنابراین جهیزیه را میتوان مجموعه اثاث البیت و وسایلی دانست که برای زندگی مشترک نیاز است. به این ترتیب وضعیت حقوقی جهیزیه تا حد زیادی مشخص است. یعنی می توان آن را زیر مجموعه نفقه دانست. بنابراین تهیه آن قانونا بر عهده مرد است. البته برخی نیز به استناد آیات و روایات تهیه وسایل را تعهد مرد دانسته اند و به گونه ای دیگر استدلال کرده اند که البته خارج از بحث ماست.

جهیزیه متعلق به کیست؟

تا اینجا مشخص شد که تهیه جهیزیه بر عهده مرد است اما در عرف بسیاری از نقاط کشورمان این زن یا خانواده اوست که آن‌را تهیه میکنند. این امر به نظر برخی متاثر از سنت اسلامی و ازدواج حضرت فاطمه است که ظاهرا در هنگام ازدواج با امیرالمومنین با خود جهیزیه برد. بر این اساس باید بگوییم که مالکیت جهیزیه برای کسی است که آنها را تهیه کرده و آورده است. یعنی اگر مرد آن‌ها تهیه کرده باشد برای مرد است و اگر آورده زن باشد برای او خواهد بود. تعریفی که از جهیزیه به دست دادیم با تعریف نفقه و آثار آن نیز سازگار است .همان طوری که گفتیم میتوان نفقه را به دو نوع تقسیم کرد: اقلام مصرفی و اقلام ماندگار. اقلام ماندگاری که مرد به عنوان نفقه در منزل می آورد در مالکیت زن درنمی آید. در جهیزیه هم این اقلام در مالکیت زن نیستند مگر آنکه دلیلی وجود داشته باشد دال بر اینکه این اموال به طرف مقابل بخشیده یا تحت هر عنوانی واگذار شده است. تنها بحثی که می‌ماند آن که در صورت اختلاف بین زن و شوهر بر سر مالکیت جهیزیه چه وضعی پیش خواهد آمد؟ در این صورت دو راه در رویه مورد اقبال محاکم است: اول استناد به سیاهه یا همان لیست جهیزیه است که خانواده ها غالبا در شب عروسی تهیه میکنند و طرفین یا بزرگان خانواده ها آن را امضا میکنند و طی آن مشخص است که کدام اجناس توسط کدام یک از زوجین تهیه شده است. حالت دوم آن‌که اگر سیاهه موجود نبود یا اجناسی در سیاهه ذکر نشده باشد و به طرق دیگرقانونی نتوان تعلق آن‌ها را به یکی از زوجین اثبات نمود، در این صورت رویه بر آن است که اجناس متعلق به زنان برای زوجه و اجناس متعلق به مردان برای زوج محسوب خواهد شد.

آیا مرد در جهیزیه ای که زن آورده حقی دارد؟

با این مقدمات مشخص است که مرد حق مالکانه ای نسبت به جهیزیه ای که زن تهیه کرده ندارد و صرفا میتواند از آن‌ها به شکلی متعارف بهره برداری کند و اصطلاحا حق انتفاع دارد. و چنان‌چه از این اصل تخطی کند و جهیزیه و اموال زوجه را به فروش رساند قابل تعقیب کیفری خواهد بود.

زن نسبت به جهیزیه ای که آورده چه اقداماتی می تواند انجام دهد؟

زنان در هر صورت یعنی چه قصد طلاق داشته باشند و چه قصد ادامه زندگی داشه باشند می‌توانند در جهیزیه خود هر تصرفی که می‌خواهند بکنند. همانطور که گفته شد آن مرد است که متعهد به تهیه جهیزیه است. در نتیجه زن میتواند اسباب و جهاز خود را از خانه مشترک خارج کرده یا بفروشد یا هر اقدام مالکانه دیگری که متصور است نسبت به آن‌ها انجام دهد. در همین راستا دعوای استرداد جهیزیه یکی از اولین دعواهایی است که زوجه در صورت اختلاف علیه شوهر خود اقامه مینماید.

آیا  فروش جهیزیه از سوی مرد نیازمند مجوز از سوی زن است؟ آیا فروش بدون مجوز جهیزیه مجازات دارد؟

با این مقدمات پاسخ  این سوال مشخص است و چنان چه مرد از اصل حرمت مالکیت همسر خویش تخطی کند و مثلا جهیزیه و اموال زوجه را بدون مجوز او به فروش رساند قابل تعقیب کیفری خواهد بود. البته این در حالت برعکس نیز بر روابط زوجین حاکم است و اگر زوجه اموال زوج را بفروشد عمل او می تواند مشمول انتقال مال غیر باشد و این عمل مجرمانه بوده و مجازات در پی خواهد داشت.