حضانت و حق ملاقات با فرزند

فرزنددار شدن معمولا یکی از بهترین و شیرین ترین خاطرات هر پدر و مادری است. اینکه برای اولین بار نوزاد کوچکی را در آغوش بگیرید  و دستهای کوچکش را نوازش کنید می تواند به یاد ماندنی ترین خاطره زندگی تان باشد. درکنار دلپذیر بودن حس والدین، مسولیت سنگین مراقبت و نگهداری از کودکان هم وجود دارد. مخصوصا این وظیفه وقتی که پدرو مادر به هر علتی از یکدیگر جدا میشوند خود را بیشتر نشان می دهد و چالش برانگیز میشود. حالا دیگر خانه مشترکی نیست تا کودک در آن پرورش یابد و باید اول تعیین کرد که کودک با کدامیک از والدینش زندگی کند و بعد مشخص شود والد دیگر چه روزهایی و به چه مدت می تواند با کودکش ملاقات کند و درکنارش باشد. صرف نظر از وظیفه اخلاقی پدر و مادر در تربیت و پرورش روحی و عاطفی اوکه قطعا با همکاری دوشادوش آنها حتی بعد از طلاق  و جدایی حاصل میشود قانون نیز چارچوب و خط مشی مشخصی را برای حضانت و حق ملاقات تعیین کرده است که در این نوشتار به آن خواهیم پرداخت.

پدر یا مادر؟ اولویت حضانت با کدام یک است؟

طبق ماده 1168 قانون مدنی نگاهداری اطفال هم حق و حق تکلیف پدرومادر است. بنابراین حضانت طفل قابل اسقاط نیست. یعنی پدر و مادری نمی تواند این حق را از خود ساقط نماید. با اینحال حضانت قابل واگذاری به یکی از والدین به صورت شرط ضمن عقد ازدواج یا توافقات هنگام طلاق است که ما در مبحث شروط ضمن عقد آنرا به تفصیل بیان کردیم و البته برای تنظیم حقوقی آن نیز در خدمت شما هستیم. به طور کلی هم نظریات مشورتی اداره حقوقی قوه قضاییه و هم نظر حقوقدانان اینگونه است که با توافق پدر و مادر میشود حضانت را به دیگری واگذار کرد و اگر مانع قانونی یا اخلاقی جدی پیش نیاید نمی توان برخلاف این توافق رفتار کرد. نکته مهم این است که تمام وظایف و تکالیف والدین که در قانون اشاره شده برای پدرو مادرهایی که از طریق اهدای جنین ویا فرزندخواندگی هم صاحب اولاد شده اند الزام آور است.

قانون مدنی و قانون حمایت از خانواده برای حضانت و نگهداری از طفل برای مادر تا سن هفت سالگی اولویت قایل شده اند. یعنی فرق نمی کند کودک دختر یا پسر است تا سن هفت سالگی به مادر سپرده میشود و بعد از این سن هرچند اولویت یا پدر است ولی مصلحت طفل به تشخیص دادگاه در نظر گرفته میشود تا کودک در محیط امن و مناسب پرورش یابد. نکته مهم آنکه بعد از رسیدن به سن بلوغ شرعی یعنی 9 سال برای دختران و 15سال برای پسران موضوع حضانت منتفی است و فرزند خود انتخاب می کند که با چه کسی زندگی کند.

مساله مهم بعدی وقتی است که حضانت با مادر باشد و مادر تصمیم به ازدواج مجدد داشته باشد، طبق ماده 1170 قانون مدنی صراحتا جنون یا ازدواج مجدد مادر از موارد سلب حضانت دانسته شده است به عبارت دیگر مادری که حضانت کودک با اوست نمی تواند با مرد دیگری ازدواج کند در غیر اینصورت حق تقدم او از بین می رود و پدر کودک مسول نگهداری از او میشود و البته در حالت عکس آن چنین شرایطی وجود ندارد یعنی با ازدواج مجدد پدر حضانت از او سلب نمیشود.

در آخر باید اشاره کنیم که معمولا سوالاتی درباره حضانت توسط جد چدری یا پدربزرگ مطرح میشود طبق ماده 43 قانون حمایت از خانواده و ماده 1171 قانون مدنی حق حضانت طفل در صورت فوت پدر همیشه با مادر است حتی اگر مادر ازدواج مجدد داشته باشد و اولویت پدربزرگ تنها بعد از فوت پدر و مادر هردو مطرح میشود. البته باید باز هم تکرار کنیم که این مصلحت طفل است که مدنظر قاضی قرار میگیرد.

آثار حضانت

در مدت حضانت طفل تمام هزینه ها و بار مالی نگهداری و پرورش کودک بر عهده پدر است به عبارت حقوقی نفقه طفل با پدر است مگر آنکه ضمن توافق پدر و مادر مسولیت مالی بر عهده مادر گذاشته شده باشد. و اگر پدر فوت شده و مادر نیز از نگهداری طفل امتناع کند حضانت به تعیین دادگاه ولی به خرج مادر واگذار میشود. به هرحال تا زمانی که پدر کودک زنده است اصولا او مسول تامین مالی زندگی فرزندش است .

خط مشی قانونگذار درباره نگهداری از کودکان با توجه به اهمیت پرورش نسل آینده برای جامعه، مصلحت سنجی است در واقع در هر شرایطی دادستان می تواند ورود کند و اگر مصلحت طفل اقتضا کند سرپرست قانونی اورا تغیییر دهد. به خصوص وقتی که والدین اعتیاد شدید داشته باشند  و یا بیماری های روانی به تشخیص پزشک قانونی  اثبات شودو یا به موارد فساد اخلاقی و فحشا مشهور شده باشند و یا از کودک برای ورود به مشاغل ضد اخلاقی سواستفاده کنند. ضرب و جرح کودک به صورت مکرر و خارج از حد متعارف نیز از موارد سلب حضانت است . قاضی با گزارش یکی از نزدیکان یا خویشاوندان کودک و یا سازمانهای مردم نهاد که در زمینه حقوق کودکان فعال هستند موضوع کودک آزاری را بررسی میکند و بنابر مصلحت طفل، حضانت اورا به کس دیگری غیر از پدر و مادرش می سپرد. بنابراین هوشیاری ما شهروندان نسبت به کودکان معصوم اطرافمان میتواند نجات بخش زندگی آنها باشد.

حق ملاقات

یکی از چالشهای طلاق موضوع حق ملاقات با کودک است. مادر یا پدری که حضانت کودک با اون نیست معمولا خواستار طولانیترین حق ملاقات با فرزندش است. برای تعیین مدت زمان حق ملاقات معمولا رویه قضات  از هفته ای 8ساعت تا دوهفته ای یک روز متغیر است و بستگی به عوامل متعددی مثل حال روحی کودک یا شرایط زندگی والدین و غیره مشخص میشود. رای دادگاه درباره حق ملاقات فقط یکبار قابل تجدید نظر خواهی است ولی با تغییر شرایط قابل طرح مجدد درد دادگاه است.

نکته بسیار مهم با توجه به ماده 42 قانون حمایت از خانواده این است که کودک را نمی توان بدون رضایت پدر یا مادر از محل اقامت مقرر بین طرفین یا محل اقامت قبل از وقوع طلاق به محل دیگر یا خارج از کشور فرستاد مگر اینکه دادگاه آن را به مصلخت کودک بداند والبته دادگاه در صورت اجازه خروج از کشور تضمینی هم برای بازگرداندن کودک میگیرد.

موضوع پایانی درباره حق ملاقات مربوط به زمانی است که مسول حضانت از انجام تکالیف مقرر خودداری کند و یا مانع ملاقات طفل با اشخاصی شود که اجازه اینکار را دارند ماده 54 قانون حمایت از خانواده برای بار اول مجازات پرداخت نقدی و در صورت تکرار به حداکثر مجازات درجه8 مندرج در قانون مجازات اسلامی درنظر گرفته است.

حامی در تمام پرونده های مربوط به امور حضانت ، طلاق و موارد حقوقی مرتبط در خدمت شماست.